عید سعید فطر؛آغازی برای انجام

عید فطر، روزی از بی شماری ایام نیست تا در تعیّن یک نام معنا شود. این روز پایان یک ماه و آغاز یک راه است. پایان ماه اشک ها و لبخندها، رحمت ها و انتظارها، عفوها و استغفارها، پایان هنگامه های قشنگ افطار، سحرهای زیبا، لحظه های مناجات با خدا، و آغاز راهی برای بازگشت، فصلی برای شکفتن و ترنمی برای بازیافتن خودِ گمشده انسان. عیدفطر، عید زیبایی های معنوی، عید بشارت های الهی و روز خوب مهربانی های خداست.

جهاد اکبر

واژه «عید» به معنی رجوع و برگشتن است و فطر به معنای آفرینش، ابداع و سرشت و صفتی است که هر موجود در آغاز خلقتش داراست. از این رو می توان عید فطر را به معنای بازگشت انسان به فطرت الهی خویش دانست. این تکامل در پرتو جهاد با نفس امّاره و در سایه تهذیب و تزکیه و بهره وری از فرصت های ناب به دست می آید. در عید فطر، مؤمنان پس از یک ماه تلاش و مجاهده در عرصه مبارزه با نفس اماره و دور نگه داشتن خویش از آلایش های دنیوی، پیروزی خویش را جشن می گیرند. در این مبارزه، انسان بر خودخواهی ها، افزون طلبی ها و منیّت های خویش غلبه می کند. در فرهنگ شکوهمند اسلام، از این خودسازی مقدس به «جهاد اکبر» تعبیر شده و رمضان ماه جهاد اکبر و عید فطر جشن پیروی در این مبارزه است.

عید در فرهنگ دینی

واژه «عید» در فرهنگ دینی، روزی است که انسان در آن، گناه و معصیتی مرتکب نشود. در روز عید، عطایا و بخشش های خداوند، همراه با شادی و رحمت بر بندگان مؤمن نازل می شود. در این روز انسان با نماز و نیایش، غبار غفلت و گناه را از دل می زداید و به فطرت توحیدی خویش بازمی گردد. مولای متقیان حضرت علی علیه السلام در این باره می فرمایند: «عید روزی است که خداوند روزه و نماز انسان را قبول می کند و هر روزی که انسان در آن گناه نکند آن روز عید است». در قرآن مجید نیز روزی که نعمت های آسمانی بر مؤمنان فرود می آید عید نامیده شده است.

بازگشت پیروزی

واژه عید تنها یک بار در قرآن، در سوره مائده آیه ۱۱۴ آمده است. در تفسیر نمونه، ذیل این آیه چنین آمده است: «عید در لغت از ماده عود به معنای بازگشت است؛ لذا به روزهایی که مشکلات قوم و جمعیتی برطرف می شود و بازگشت به پیروزی ها و راحتی های نخستین می کند عید گفته می شود و در اعیاد اسلامی به مناسبت این که در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام [دادن] فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطریِ نخستینِ روح و جان بازمی گردد و آلودگی هایی که برخلاف فطرت است از میان می رود، عید گفته شده است».

عید فطر در کلام امام خمینی(ره)

امام راحل، این روزه دار حقیقی الهی ـ که رضوان هماره حق بر روح جاودانه اش باد ـ درباره عید فطر فرموده اند: «عید ماه مبارک رمضان، عید وصال است. ما در این ماه مبارک هر چه قصور کرده باشیم، در این روز مبارک از او عیدی می خواهیم. روز عید فطر برای روزه داران روز لقاء اللّه است.»

رستاخیز پرهیزکاران

حضرت علی علیه السلام در یکی از اعیاد فطر، این روز را به روز قیامت تشبیه کرده اند. در آن خطبه می فرمایند: «ای مردم، این روز شما، روزی است که نیکوکاران در آن پاداش می گیرند و زیان کاران و تبه کاران در آن ناامید می گردند و این شباهتی به روز قیامت دارد؛ پس با خروج از منازل و رهسپاری به سوی جایگاه نماز عید، خروجتان از قبر و رفتنتان را به سوی پروردگار به یاد آورید و با ایستادن در جایگاه نماز، ایستادن در برابر پروردگارتان را یاد کنید و با بازگشت به سوی منازل خود بازگشتان به سوی منازلتان در بهشت برین را متذکر شوید. ای بندگان خدا، کم ترین چیزی که به زنان و مردان روزه دار داده می شود این است که فرشته ای در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا می دهد و می گوید: هان! بشارتتان باد ای بندگان خدا که گناهان گذشته تان آمرزیده شد. پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید».

مراقبت پس از ماه رمضان

در شأن نزول آیه ۱۴۴ سوره آل عمران آمده است: وقتی در جنگ احد شایع شد که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم کشته شده، این شایعه موجب هراس، فرار و تزلزل روحیه رزمندگان سپاه اسلام گردید. پس از این واقعه، آیه ای نازل شد: بر فرض که وجود مقدس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم کشته شده باشد؛ آیا می خواهید به گذشته بد خود بازگردید و از ارزش ها و باورهای اسلامی خود فاصله بگیرید؟!

در زمان ما نیز ممکن است این آیه به گونه ای دیگر مصداق یابد. بعضی از مردمان با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، همه توفیقاتی را که در پرتو روزه، شب قدر، شب زنده داری ها، سحرها و مناجات های این ماه حاصل کرده اند، از دست می دهند و بار دیگر در گرداب روزمرگی های زندگی غرق می شوند. غافل از آن که اگر چه ماه رمضان و شب قدر طی شد، اما خدای رمضان غروب ندارد و شیفتگان درگاهش باید لحظه به لحظه استعداد فیض گیری از وسعت بی کران رحمتش را وسعت بخشند و فرصت های وصال را غنیمت شمرند.

مراتب مشایعت‌کنندگان

بزرگ سالک راه پروردگار، سید بن طاووس، اعلی اللّه مقامه، در تقسیم مشایعت کنندگان ماه رمضان بیان بلندی دارد. ایشان بهترین روزه داران را کسانی می داند که در ماه رمضان جز برمراد و خواسته الهی گام بر نداشته و آداب و شروط میهمانی خدا را به خوبی رعایت کرده اند. مرتبه دیگر کسانی هستند که در این ماه در صراط مستقیم گام برداشته اند؛ اما گاه با غفلت و معصیت، از حریم ضیافت حق پای بیرون نهاده اند. اینان اگر در این حال با پایان ماه مبارک مواجه شوند در حقیقت وداعی ندارند. ولی اگر این مرحله با حال توجه آنان همراه باشد پس باید در وداع خویش برای کوتاهی در رعایت نکردن شروط و آداب این ماه پشیمان شده و استغفار کنند و به هنگام وداع متأسف و ناراحت باشند. دسته سوم کسانی هستند که نه تنها با دل و جان با ماه مبارک هم دل و هم دم نبوده اند، بلکه برخی از آنان از این ضیافت الهی ناخرسند نیز بوده اند. اینان اصلاً همراه با ماه مبارک رمضان نبوده اند تا بخواهند در پایان از آن جدا شده و با آن وداع نمایند.

نوروز پرهیزگاران

عید در پوشیدن جامه های نو و لباس های رنگارنگ خلاصه نمی شود که این معنی در خور فهم کودکان است؛ عید به سیاحت در دشت و صحرا تعریف نمی شود که این عید دنیاگردان است؛ و نه در نوشیدن و خوردن شربت و شیرینی که این شادیِ شکم بارگان است؛ و نه در سبزه رویانیدن و سفره هفت سین چیدن که این عید دیرینه پرستان و سنت گرایان است. در فرهنگ اسلام، عید، موفقیت در راه به جا آوردن وظیفه است و تطهیر نفس و تمرین صبر و استقامت؛ چون عید فطر، نوروز پرهیزکاران. در فرهنگ اسلامی بعضی از مکان ها و برخی از زمان ها شکوه و شرافت ویژه ای دارند. گاه عبادتی در مکان یا زمانی خاص، پاداشی چندین برابر می یابد. از این رو مؤمنان این لحظه های ناب را غنیمت می شمرند و می کوشند تا جان خویش را در پرتو بهره وری از این فرصت های گران بها درخششی تازه بخشند. شب و روز عید فطر نیز از شمار این لحظه های پربهاست و دعا و نیایش در آن هنگام پاداشی بسیار دارد. از این رو شایسته است که انسان در این روز، بسیار عبادت کند و وقت خود را به بطالت و تنبلی نگذراند و در دعای خویش سعادت دنیا و آخرت را از پروردگار متعال بخواهد. عید فطر، روزی است که فطرت خداجوی آدمی به خویش باز آمده و پس از یک ماه ریاضت و معنویت، صفا و جدایی یافته و غبار از رخسار برگرفته است. از این روست که عید فطر در حقیقت عید فطرت است؛ چرا که انسان به جایگاه اصلی خود «عود» نموده است؛ بازگشت به خدا، به معبود و مطلوب و محبوب حقیقی خود. در عید فطر هر کس به همان اندازه که از این بازگشت بهره ای برده عیدی دارد. در حقیقت، عید هر کس تبلور روزه اوست. هر که به هر مقدار توانسته باشد با روزه خویش به فطرت خود بازگردد، به همان مقدار عید فطر دارد. عید از آنِ آن کس است که روزه و ماه ضیافت از آن اوست.

زمزمِ زلالِ نیایش
در عید فطر دست های نیایش را به پاس توفیق حضور در میهمانی مهربانی خدا بلند کرده و با زمزم دعا جاری می شویم: «بارالها، بزرگی و کبریایی شایسته تو و جُود و بخشش و جلال و جبروت مخصوص توست». گویی بنده مخلص از همه چیز فارغ شده و دل بسته مقام کبریایی او گشته است. آنچه می خواهد از جود و بخشش اوست و با اعتراف به عظمت و بزرگی خداوند، نیازهای خویش را فقط و فقط از او می خواهد: «خداوندا، من از تو خواهش بهترین چیزی را دارم که بندگان شایسته ات از تو درخواست کرده اند، و پناه می برم به تو از آن چیزی که بندگان خوب تو از آن به تو پناه برده اند».

روز پاداش
عید فطر، روزی است که خداوند متعال به مؤمنان راستین که در راه وصال محبوب زحمت سی روزه روزه را بر تن خویش خریده اند عطایی ویژه عنایت می کند و آنان را از لطف و رحمت بی کران خویش سرشار می سازد. در آن روز دل های عاشق بندگان حق از شکوفه های پاداش لب ریز از شادی می شود و این مصداق سخن حضرت علی علیه السلام است که در خطبه روز عید فطر فرمودند: «روز عید روزی است که نیکوکاران پاداش می گیرند و گناه کاران زیان می بینند».

روز بازگشت
امام سجّاد علیه السلام عید فطر را روز بازگشت به خداوند می دانند و می فرمایند: «خداوندا، ما در روز عید فطر ـ که آن را برای اهل ایمان روز عید و شادی قرار دادی و برای اهل دین خود روز اجتماع و همیاری مقرر نمودی ـ به سویت توبه می کنیم؛ توبه از گناهانی که مرتکب شده ایم و از کارهای ناپسندی که انجام داده ایم».

زکات فطره
زکات یکی از ضروریات دین مبین اسلام است. در قرآن کریم واژه «زکات» و «صلات» بیشتر به همراه هم آمده است و این همراهی اهمیت والای زکات را گوش زد می کند. زکات فطره نیز نوعی زکات است که پرداخت آن بر همگان واجب است. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند: «کسی که روزه می گیرد ولی زکات فطره نمی پردازد، روزه او پذیرفته نمی شود». زکات فطره، هدیه ای است که انسان مومن به شکرانه اطاعت از حق تعالی و بهره گیری از نعمت های الهی به محرومان و مستضعفان عطا می کند و با این کارِ خود از خداوند می خواهد که جان و مال او را از گزند هر گونه آفت و بیماری به دور داشته و به دیگر انسان ها نیز توفیق بهره گیری از نعمت ها را بدهد.

 نماد وحدت

در عید فطر، اجتماع عظیم مردم برای برپایی نماز عید، نمادی از وحدت شکوهمند مسلمانان است. مردمی که هم دل و همگام با هم به عبادت حق تعالی مشغول می شوند و کام خود را با حلاوت یاد او شیرین می کنند. صفوف به هم پیوسته مردمان در نماز عید، آیین های شکرگزاری و تعظیم سنت های اسلامی در این روز زیباترین شکل وحدت را به نمایش می گذارد و آثاری گران بها برای جامعه اسلامی به همراه دارد.

روز تکبیر

در روایات اسلامی برای اعیاد، به ویژه اعیاد مذهبی چون عید فطر، آداب و رسوم خاص معیّن شده است. در حدیثی از معصوم آمده است: «عیدهای خودتان را با تکبیر زینب ببخشید». هم چنین: «عید فطر و قربان را با گفتن ذکر.. لا اله الاّ اللّه ، اللّه اکبر، الحمد اللّه و سبحان اللّه بیارایید».

ای طالب اگر تو را سر این راه است
و اندر سر تو هوای این درگاه است
مفتاح فتوح اهل حق دانی چیست؟
یک گفتن لا اله الا اللّه است
در نماز عید نیز بیش از هر نماز دیگری به تکبیر توجه شده است. بکوشیم تکبیر مان از سر راستی و از روی آگاهی باشد.

وداع با ماه خدا

دعاهای وداع ماه رمضان، از پر شورترین و عارفانه ترین ادعیه به شمار می روند؛ زیرا از سوز و گداز حبیبی حکایت می کنند که فراق محبوب را استغاثه می کند و امید دیداری دوباره را در دل بر می افزود. در این میان، پرشورترین دعا، همان است که در صحیفه سجادیه ثبت شده است و حال بزرگ عارف وارسته و زینب عبادت کنندگان، امام سجّاد علیه السلام ، را باز می گوید. امام در بخشی بلند از این دعا این چنین ناله سر می دهند: «ما کسی را وداع می کنیم که رفتنش برای ما بسیار گران و سخت است و ما را غمگین می کند؛ ماهی که شب و روزش رحمت بود».

عید بندگی مبارک باد؛

برگرفته از مقاله ضیافتگاه وصل  -  از رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبایی - 

سایت عطنا