نقش «بصیرت» در مقابله با توطئه‌های دشمنان

۱. معنا و مفهوم «بصیرت»

«بصیرت» به معنى بينائى دل است.

بصیرت، نوعی دیدن درونی است که با دیدن چشم ظاهری، متفاوت است و اصلا با چشم یا اندام های ظاهری بدن، قابل دریافت نیست. بصیرت، قوه و نیرویی قلبی است که به مدد نور الهی، پدید آمده، حقیقت و باطن امور را چنان که هست در می یابد.^[1]

۲. ارتباط بصیرت با تعقل، تدبر و تفکر

معنای عقل، فهم، معرفت و درك‏ است؛ بنابراین تعقل به معنی فهمیدن و درک کردن است.

معنای تدبر، دقت و تأمل در امورات و توجه به عواقب کار است.

همچنین فکر و تفکر به معنی اعمال نظر و تدبّر براى بدست آوردن واقعيات و عبرتها است. [2]

آنچه از معناشناسی  واژه های تعقل و تدبر و تفکر نتیجه گیری می کنیم آن است  که بین این واژه ها با بصیرت ارتباط بسیار نزدیک برقرار است؛ به گونه ای که تا تعقل و تدبر و تفکر وجود نداشته باشد، بصیرت نیز ایجاد نخواهد شد. بنابراین زمینه ایجاد بصیرت، تعقل و تدبر و تفکر است.

۳. اهمیت و جایگاه بصیرت در قرآن و روایات

اهمیت و جایگاه بصیرت، روشن‌بینی و درک درست از شرایط و فضاها به گونه‌ای است که قرآن کریم یکی از ویژگی‌های فرستاده خدا و پیروانش را داشتن بینش صحیح از رفتارها و کردارها می‌داند و می‌فرماید: «قُلْ هذِهِ سَبِیلِی اَدْعُوا اِلَی اللَّهِ عَلی‌ بَصِیرَةٍ اَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی»؛ بگو این راه من است. من و پیروانم با بصیرت کامل، همه مردم را به سوی  خدا دعوت می‌کنیم. [3]  

علامه طباطبایی (ره) ذیل این آیه می نویسند: قُلْ هذِهِ سَبِيلِي‏؛ اعلام راه است و عبارت أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصِيرَة؛ بیان راه است. [4]

در واقع پیامبران خدا شیوه و راه خود را بر مبنای بصیرت پایه ریزی می کردند و کسانی می توانند به تمام معنا تابع و پیرو ولی خدا باشد که دارای بصیرت باشد. چنانچه مرحوم علامه ذیل جمله وَ مَنِ اتَّبَعَنِی می نویسد: سبيلى كه در آيه شريفه آمده همان دعوت با بصيرت و يقين بسوى ايمان محض و توحيد خالص است و معلوم است كه در چنين سبيلى تنها كسانى شركت دارند كه در دين مخلص براى خدا باشند و عالم به مقام رب العالمين و داراى بصيرت و يقين بوده باشند. (همان)

بنابراین طبق آیه فوق؛ انبیا راه را اعلام کردند و راه آنان بر اساس بصیرت و یقین بوده است و کسانی می توانند به معنای کامل تابع آنها باشند که دارای بصیرت باشند.

کسی که بصیرت لازم داشته باشد، در روزهای فتنه و فضاهای غبارآلود، مسیر را اشتباه نخواهد پیمود و از توانمندی و جسارت برخورد با دیگران و اظهار حق و حقیقت برخوردار می‌شود.

در اهمیت و جایگاه بصیرت همین بس که در آموزه‌های دینی ما، انسان بی‌بصیرت همانند فردی کور و کسی که قدرت تشخیص راه از چاه را ندارد، دانسته شده و کوری چشم ظاهر به مراتب آسان‌تر از کوری چشم باطن و عدم بصیرت شمرده شده است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره جایگاه بصیرت میفرمایند: «لَیْسَ الْاَعْمَی مَنْ یَعْمَی بَصَرُهُ اِنَّمَا الْاَعْمَی مَنْ تَعْمَی بَصِیرَتُهُ؛ کور آن نیست که چشم او کور است، کور آن است که بصیرتش کور است» [5]   

امام علی (علیه السلام) نسبت به ارزش و اهمیت بصیرت می فرمایند: فَقْدُ الْبَصَرِ اَهْوَنُ مِنْ فِقْدَانِ الْبَصِیرَةِ؛ از دست دادن بینایی ظاهری آسان تر است تا از دست دادن بصیرت. [6]  

۴. رابطه بصیرت و ولایت

بالاترین مسئله در دین اسلام بنا بر روایات، مسئله ولایت است. در روایتی زراره به نقل از  امام باقر علیه السلام می فرماید: بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةِ أَشْيَاءَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَايَةِ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ وَ أَيُّ شَيْ‏ءٍ مِنْ ذَلِكَ أَفْضَلُ فَقَالَ الْوَلَايَةُ أَفْضَلُ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِي هُوَ الدَّلِيلُ عَلَيْهِن‏؛ اسلام بر پنج چیز بنا گذاشته شده است؛ نماز، زکات،حج، روزه و ولایت. زراره می گوید: سوال کردم که کدام یک از اینها افضل و بهتر از بقیه است؟ حضرت علیه السلام فرمودند: ولایت از همه اینها بهتر است؛ زیرا ولایت کلید و آغازگر همه اینهاست و صاحب ولایت (امام و رهبر) است که راهنمایی کننده افراد بر انجام اینها است. [7]

با توجه به حدیث مذکور؛ این ولایت است که دیگر مظاهر دین مثل نماز و روزه و... را آشکار و تبیین می کنند و بدون ولایت فقط ظاهر و پوسته ای از دین می ماند.

گاهی جامعه چنان دچار تشویش و فتنه می شود و دشمنان اسلام آنگونه فتنه گری می کنند که دیگر آنجا صرف نماز خواندن و روزه گرفتن نیست که نجات دهنده است؛ چه بسا کسانی که اهل نماز و روزه نیز هستند در آن فتنه ها غرق می شوند. اگر در چنین موقعیت هایی بصیرت وجود نداشته باشد انسان در زمین دشمن بازی می کند در حالی که گمان می کند کار درست را انجام می دهد.

در فتنه هایی که مردم در زمان امام علی علیه السلام دچار شدند و جنگ میان مسلمانان رخ داد، امام علیه السلام به اصحاب خود فرمودند:

أُوصِيكُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَى اللَّهِ فَإِنَّها خَيْرُ مَا تَوَاصَى الْعِبَادُ بِهِ، وَ خَيْرُ عَوَاقِبِ الْأُمُورِ عِنْدَ اللَّهِ. وَ قَدْ فُتِحَ بَابُ الْحَرْبِ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ أَهْلِ الْقِبْلَةِ، وَ لَا يَحْمِلُ هذَا الْعَلَمَ إِلَّا أَهْلُ‏ الْبَصَرِ وَ الصَّبْرِ وَ الْعِلْمِ بِمَوَاضِعِ الْحَق‏...؛ بندگان خدا، شما را به تقوا سفارش مى‏كنم، كه تقوا بهترين چيزى است كه عباد حق يكديگر را به آن سفارش مى‏كردند، و از بهترين عاقبتها نزد خداست. بين شما و اهل قبله باب جنگ گشوده شده، و اين پرچم را به دوش نمى‏كشد مگر آن كه اهل بصيرت و استقامت و داناى به موارد حق باشد... [8]

جمله «و لا يحمل هذا العلم» اشاره به اين است كه ما نخستين بار در اسلام، مجبور شده‏ايم كه با افرادى كه مدعى اسلام و اهل قبله‏اند به دليل بغى و طغيانشان پيكار كنيم و اين امر براى ظاهربينان و كوته فكران، بسيار مشقت‏بار است؛ لذا اين پرچم را جز آگاهان با استقامت و كسانى كه حق را از باطل به خوبى مى‏شناسند، كسى ديگر نمى‏تواند بر دوش كشد. [9]

بالاترین کسی که اهل بصیرت و صبر و علم به مواضع حق است، خود امیرالمومنین علیه السلام است. بهترین کسی که قابلیت دارد پرچمدار حکومت و ولایت باشد، خود امام علیه السلام است. بنابراین کسی که صاحب بصیرت است برای نجات از فتنه دست به دامن ولایت می شود و با ولایت راه نجات را پیدا می کند.

بنابراین اگر بخواهیم یک میزان و معیار برای بصیرت افزایی افراد مشخص کنیم، باید گفت به میزانی که ولایت پذیری افراد بیشتر و بهتر باشد، بصیرت افراد بیشتر خواهد بود. خوارج افرادی بودند که اهل عبادت ها و سجده ها و تلاوت های انچنانی بودند؛ ولی همین افراد وقتی در جنگ صفین بین اطاعت از حقیقت دین که ولایت بود و ظاهر دین ماندند، حقیقت دین را رها کرده و به گمان خود ظاهر دین را رعایت کردند.

اگر انسان با تعقل و تدبر و تفکر، در بصیرت افزایی خود نکوشد، و فقط از دین ظاهری را بفهمد در حساس ترین موقعیت ها که یاری ولی زمان است، ولی زمان را رها کرده و دست از ولایت برمی دارد.

۵. ۹دی تبلور بصیرت در جمهوری اسلامی ایران

یکی از مصادیق بصیرت در عرصه اجتماعی، حماسه روز ۹ دی است. این حماسه در سال ۱۳۸۸ در حمایت از جمهوری اسلامی ایران مقابل فتنه ۸۸ اتفاق افتاد. در آن سال پس از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸، به دنبال ادعای تقلب در انتخابات توسط برخی از کاندیدها، موجی از اعتراضات در نقاط مختلف کشور به راه انداختند . عدم بصیرت برخی از خواص آن زمان، موجب شد که دشمنان داخلی و خارجی از این فرصت استفاده کردند و با هدف گرفتن اصل نظام جمهوری اسلامی ایران و در رأس آن ولایت فقیه، آشوب ها و اغتشاشات را به مدت چند ماه در کشور دامنه دار کردند به گونه ای که جسارت ها آنقدر زیاد شد که در ماه محرم و روز عاشورا نسبت به وجود مقدس امام حسین علیه السلام هتک حرمت شد. با این هتک حرمت ها، مردم ولایتمدار و با بصیرت انقلاب اسلامی ایران نتوانستند ساکت بنشینند؛ لذا در ۹دی همان سال با راهپیمایی حماسه ای مردم در حمایت از دین، اسلام، ولایت و انقلاب اسلامی قیام کردند و آن صحنه های با شکوه و ماندنی را در آن روز به یادگار گذاشتند. در این‌باره مقام معظم رهبری (حفظه الله)  فرمودند: «اگر صدها بار هم برای نعمت هوشیاری این ملّت سجده شکر به جای آورده شود، باز هم کم است. حماسه‌ای که محاسبات دشمن  را به هم ریخت، محاسباتی که با همکاری و برنامه‌ریزی عده‌ای اقلیت در داخل از روی بغض و کینه شکل گرفته بود اما در این روز حماسی یک بار دیگر امّت اسلامی با بصیرت عمل کرد و دشمنان نظام مایوس شدند.»

علت اینکه این روز به عنوان روز «بصیرت» نامگذاری شده است در همین است که هدف دشمن در آن ایام این بود که از این آب گل آلودگی که ایجاد شده است ماهی بگیرد و با این بهانه، دین، ولایت و انقلاب اسلامی را نابود کند؛ ولی مردم با بصیرت در این فتنه گرفتار نشده و نشان دادند که با جان و دل، دین و ولایت و انقلاب اسلامی خود را می خواهند.

۶. راههای مقابله با دشمنان

شکی نیست که نظام جمهوری اسلامی ایران که با محوریت ولایت فقیه اداره می شود دارای دشمنانی است که هدفی جز نابود کردن این نظام ندارند. از این رو لازم است با راههای مقابله با دشمنان آشنا شد که در اینجا به ذکر مواردی از آن می پردازیم.

۶. ۱. بصيرت‏

اولین راه مقابله با دشمن، بصیرت است. اگر بصیرت نباشد موارد بعدی نیز که ذکر می شود ممکن است فایده نداشته باشد. از آنجا که جایگاه و موقعیت بکارگیری بصیرت، غالبا در فتنه ها و مقابل دشمنان است؛ از این رو اگر بصیرت نباشد به راحتی در برابر فتنه ها و نقشه های شوم دشمنان انسان شکست می خورد.

بصيرت مى‏تواند حاصل تجربه و به كارگيرى عقل و هوش و ذكاوت و ميزان صفا و خلوص نيت و پاكى و طهارت باشد.

قرآن كريم مى‏فرمايد: من جاهد فينا لنهدينهم سبلنا؛ هر كس در راه (رسيدن به حقيقت و خير سعادت) مجاهده كند (و از روى صدق) گام بردارد او را هدايت كرده و به او بصيرت مى‏دهيم.

نكته مهم آن است كه در برابر كفار و مشركين بايد از استعدادهاى بالقوه و بالفعل خود استفاده نمود و در اين مسير هر كس با صدق و خلوص نيت گام بردارد وعده الهى (اعطاى بصيرت و هدايت) براى او محقق خواهد شد.

يكى از راههاى مقابله با نقشه‏هاى دشمنان اسلام، بينايى، هوشيارى و استفاده از تجربيات افراد و جامعه‏هاى ديگر در مبارزه با مستكبران است و اين بصيرت با تلاش خالصانه انسانهاى مؤمن، همراه با تفكر و تدبر در آيات قرآن به دست مى‏آيد.

راه ديگر رسيدن به بصيرت پناه بردن به خدا در هنگام هجوم شيطان است‏، چنانکه قرآن می فرماید: انّ الذين اتقوا اذا مَسَّهُم طائِفُ مِنَ الشيطان تَذَكَّرُوا فَاذاهُم مُبْصِرون [10] ؛ كسانى كه پرهيزكارى پيشه كردند چون با پندار شيطانى برخورد كنند (خدا را) ياد كنند و در دم به بصيرت آيند.

۶. ۲. صبر و تقوى‏

از جمله راه های مقابله با کید و نقشه های دشمن، تمسک به صبر و تقوی است. قرآن در این باره می فرماید: إِن تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِهَا وَإِنْ تَصْبرُوا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً [11] ؛ اگر به شما نيكى رسد ناراحت مى‏شوند و اگر بدى به شما رسد خوشحال مى‏شوند، اگر صبر كنيد و تقوا پيشه كنيد نقشه‏هاى آنان شما را ضرر نمى‏رساند.

 در اين آيه اين دو (صبر و تقوا) در كنار هم دفع كننده حيله‏هاى كافران محسوب گرديده است به گونه‏اى كه اگر صبر و تقوى در جامعه اسلامى رواج پيدا كند حيله‏هاى دشمنان ضررى بر مسلمانان وارد نخواهد نمود.

در واقع انسان پرهيزكار و شكيبا بر قدرت لايزال الهى تكيه دارد و بركات تقوى و صبر او را آبديده كرده و از امدادهاى الهى برخوردار خواهد نمود. و كافران و مشركان نخواهند توانست بر او و بر جامعه الهى آسيبى وارد نمايند.

۶. ۳. اتحاد و برادرى‏

وحدت کلمه و اتحاد قلوب نقش به سزایی در دفع توطئه های دشمنان خواهد داشت. بخاطر همین است که دشمن همیشه در رصد این است که ببیند چه موقع جامعه دچار تفرقه و دو دلی شده است، تا از این فرصت استفاده کند و نقشه های خود را در پیش بگیرد. در اهمیت این موضوع قرآن می فرماید:

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعاً وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً [12] ؛ همگى به ريسمان الهى چنگ زنيد و متفرق نشويد و نعمت الهى بر خودتان را يادآوريد چرا كه دشمنان (يكديگر) بوديد و بين دلهايتان مهربانى انداخت پس به آن نعمت برادر (يكديگر) شديد.

شأن نزول آیه

اين آيه زمانى نازل شد كه دو نفر از قبيله اوس و خزرج به نام‏هاى سعد بن زراره و ثعلبة بن غنم با يكديگر مجادله كردند و هر كدام افتخاراتى را كه بعد از اسلام نصيبشان شده بود به رُخ يكديگر مى‏كشيدند. ثعلبه مى‏گفت: حنظله (غسيل الملائكه)، حزيمه بن ثابت (ذوالشهادتين) و عاصم بن ثابت و سعد بن معاذ از ما هستند. سعد بن زراره گفت: ابن ابى كعب، معاذ بن جبل و زيد بن ثابت و ابو زيد و سعد بن عباده (خطيب مدينه) از ماست.

كم كم كار به جاهاى باريك كشيد و قبيله‏هاى دو طرف آگاه شدند و در برابر يكديگر قرار گرفتند بيم آن مى‏رفت كه بين آنها درگيرى ايجاد شود. خبر به پيامبر (ص) رسيد و ايشان با تدبير و بيان خود به آن وضع خطرناك پايان دادند. در اينجا آيه فوق نازل شد و همه را به اتحاد و همبستگى دعوت نمود. [13]

در ارتباط با معناى «حبل الله» تفسيرهاى مختلفى شده است.

برخى گفته‏اند منظور قرآن است و بعضى اسلام دانسته‏اند و بعضى ديگر مصداق كامل آن را ائمه (ع) دانسته‏اند. در سخنان ائمه (ع) نيز آن را به قرآن تعبير كرده است و در برخى از روايات معناى آن را آل محمد (ص) دانسته‏اند. اما هيچ كدام با يكديگر منافات ندارند، زيرا منظور از ريسمان الهى هر گونه وسيله ارتباط با ذات پاك خداوند است؛ خواه اين وسيله اسلام يا قرآن يا اهل بيت پيامبر باشند، همه آنها در مفهوم حبل الله جمع است.

نكته جالب در تعبير قرآن به «حبل الله» آن است. معمولًا زمانى به ريسمان چنگ مى‏زنند كه در قعر چاه باشند. لذا قرآن با اين تعبير مى‏خواهد به انسان بفهماند كه بدون آموزه‏هاى قرآنى نمى‏توان از چاه تاريك غرايز سركش و يا چاه جهل و نادانى بيرون آمد. براى نجات از اين تاريكى‏ها بايستى به رشته و ريسمان محكم الهى يعنى قرآن و آورنده قرآن و جانشينان واقعى او (اهل بيت (ع)) چنگ زد تا به آسمان معنويت و تكامل انسانى رسيد. [14]  

۶. ۴. دوستى نكردن با بيگانگان‏

یکی از ابزارهای دشمنان خارجی برای نابودی یک نظام و جامعه، استفاده از دشمنان داخلی است. دشمنان خارجی با طرح دوستی با برخی از افراد خودباخته داخلی و وعده های کاذب به آنان، در پی توطئه ها و نقشه های خود هستند. از این رو قرآن از دوستی با بیگانگان و دشمنان نهی کرده است و فرموده است: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِن دُونِكُمْ لَا يَأْلُونَكُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِن أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِيْ صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ[15] ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، از غير خودتان كسى را دوست و محرم اسرار خود نگيريد. آنان (بيگانگان) از نابكارى و شرّ و فساد در حق شما كوتاهى نمى‏كنند. آرزو دارند كه در رنج بيفتيد. دشمنى از سخنانشان آشكار شده است. آنچه در سينه‏هايشان پنهان مى‏دارند بزرگ‏تر است.

شأن نزول آیه

هنگامى اين آيات نازل شده كه عده‏اى از مسلمانان با يهوديان (به سبب خويشاوندى يا همسايگى يا حق رضاع و يا پيمانى كه از قبل بسته بودند) دوستى داشتند و با آنان صميمى بوده و برخى از اسرار مسلمانان را به آنان مى‏گفتند. كفار خود را دوست مسلمانان قلمداد مى‏كردند و از اسرار آنان مطلع مى‏شدند. اين آيه به مسلمانان هشدار داد كه چون آنان هم كيش شما نيستند نبايد آنان را محرم اسرار خود بدانيد چون آنان دوست دارند هميشه شما در رنج و عذاب باشيد.

«بطانه» به معناى لباس زيرين است و «خبال» به معناى چيزى است كه غالباً از بين رفتن آن در عقل انسان اثر مى‏گذارد.

(زيانهايى كه به عقل انسان آسيب مى‏رساند.) در واقع آيه مى‏خواهد به مسلمانان بگويد كه دوستى بيگانگان از روى نفاق‏است. آنها واقعاً دوست شما نيستند چون هميشه آرزو دارند كه شما در رنج و عذاب باشيد. آنها براى اينكه شما از درونشان آگاه نشويد و رازشان فاش نگردد معمولًا در رفتار و سخنان خود دقت و احتياط مى‏كنند اما با وجود اين، آثار دشمنى از سخنانشان آشكار است.

نتيجه آنكه دوستى نكردن با كفار يكى از راههاى مقابله با حيله‏هاى بيگانگان است؛ چون هدف آنان از دوستى، تنها ضربه زدن و به رنج انداختن مسلمانان و دست‏يابى به اطلاعات محرمانه مسلمانان است. [16]

۶. ۵. مبارزه فرهنگى به وسيله قرآن‏

قرآن خود وسیله ای مهم و محکم در برابر دشمنان است. خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم دستور می دهد در مقابله با دشمنان دین، با سلاح قرآن وارد شود و از آن تعبیر به جهاد کبیر کرده است. فَلا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَاداً كَبِيراً [17] ؛ اى پيامبر از كافران پيروى نكن و به وسيله آن (قرآن) با آنان مبارزه‏اى بزرگ بنما.

در مرحله جنگ روانى دشمن مى‏بايست از قرآن استفاده كنيم و به وسيله تعاليم بزرگ آن با كافران مبارزه فرهنگى داشته باشيم.

اين آيه ابتدا به پيامبر مى‏فرمايد هيچ گاه تسليم (هوا و هوس كفّار) مشو و در برابر آنان بايست و با قرآن با آنان جهادى بزرگ كن. منظور از جهاد بزرگ جهادى است كه ابعاد روح و فكر مردم را در بر بگيرد و بدون شك منظور از جهاد در اينجا جهاد فكرى و فرهنگى و تبليغاتى است نه جهاد مسلحانه، چرا كه‏ اين سوره مكى است و مى‏دانيم دستور جهاد مسلّحانه در مكه نازل نشده است. اين آيه دليل روشنى است بر اينكه جهاد فكرى و تبليغاتى در برابر دشمنان و گمراهان از بزرگترين جهادهاست. و اين تعبير قدرت تأثيرگذارى قرآن را بيان مى‏كند كه با استدلال‏هاى قوى و تأثير عميق و جذابيّت فوق‏العاده مى‏تواند تبليغات دشمنان اسلام را بى اثر نمايد. [18]

۶. ۶. مجهز شدن به سلاح روز

در برابر توطئه ها و نقشه های فراوان دشمنان، اگر یک جامعه مجهز به سلاح روز نباشد و از قدرت نظامی کامل برخوردار نباشد؛ حتما دشمنان برای نابود کردن آن جامعه طمع خواهند کرد. بنابراین حرف کسانی که در این انقلاب اسلامی می گفتند یا می گویند، امروز عصر تکنولوژی و پیشرفت است و عصر موشک نیست، کاملا غلط و اشتباه است. اگر این حرف درست است باید در پاسخ کسانی که اینگونه حرف ها را می زنند گفت؛ چرا خود دشمنان انقلاب اسلامی دست از تولید سلاح و موشک برنمی دارند و دائم سلاح های جدید می سازند و دشمنانی امثال اسرائیل و آمریکا همیشه این سلاح های خود را دربرابر مردم مظلومی مثل فلسطین و یمن بکار می برند و دست به کشتارهای دسته جمعی می زنند. بنابراین یصیرت در برابر چنین دشمن های قسم خورده این است که ما نیز مجهز به سلاح های روز باشیم و در این مسئله به خودکفایی برسیم. اگر امروز می بینیم دشمنان این نظام به راحتی نمی توانند دست به اقدامات نظامی بزنند در کنار لطف و فضل الهی و اهل بیت علیهم السلام، تدبیر حکیمانه رهبر انقلاب اسلامی و قوی شدن در مجهز شدن به سلاح و مسائل نظامی است. در اهمیت آمادگی و مجهز شدن به سلاح روز قرآن می فرماید:

وَأَعِدُّوا لَهُم مَااستَطَعْتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لَاتَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ يَعْلَمُهُمْ‏ [19] ؛ شما (اى مؤمنان) هر چه در توان داريد از نيرو و اسبهاى آماده بسيج كنيد تا به وسيله آن دشمن خدا و دشمن خودتان و دشمنان ديگرى كه شما آنها را نمى‏شناسيد و خدا آنها را مى‏شناسد، بترسانيد.

منشأ نزاع و مبارزه از قوايى است كه در خلقت انسان وجود دارد. اينكه مى‏بينم در انسان قوايى چون غضب و شدت وجود دارد كه جز در مواقع دفاع به كار نمى‏رود خود دليل بر آن است كه وقوع جنگ امرى اجتناب‏ناپذير است اصولًا جامعه انسانى از افراد و اقوامى تشكيل شده كه داراى طبايع و افكار مختلف هستند اگر برخى از آنها بر اساس سنّتى كه حافظ منافعشان باشد به دور يكديگر جمع شوند و اجتماعى را تشكيل دهند، لاجرم اجتماع ديگرى عليه منافع آنان تشكيل خواهد شد و ديرى نمى‏پايد كه در اثر اختلاف كارشان به نزاع و درگيرى خواهد كشيد. پس اينكه مى‏بينيم انسان به چنين قوايى در بدن و فكرش مجهّز است و اجتماعات نيز بر اثر منافع خويش ممكن است كارشان به نزاع و درگيرى منجر شود پس به حكم فطرت و عقل بر جامعه اسلامى لازم است هميشه و در هر حال تا آنجا كه مى‏تواند به همان مقدارى كه احتمال مى‏دهد دشمنش مجهّز باشد جامعه صالح خويش را مجهّز نمايد. [20]

نتیجه گیری

بصیرت نوعی بینایی دل است که با نور الهی وقتی در وجود کسی مستقر شد، از ظاهر عبور کرده و پی به واقع و باطن امور می برد و دارای قوه تشخیص حق از باطل می گردد. بصیرت سیاسی در جامعه، بصیرتی است که انسان با تدبر و تعقل و تفکر نسبت به مسائلی که در جامعه رخ می دهد، عواقب و باطن آن مسائل را با تیزبینی درک می کند و فریب ظاهر را نمی خورد. تبلور بصیرت سیاسی در نظام جمهوری اسلامی در حماسه ۹ دی سال ۸۸ بود. در آن سال دشمن با فتنه های ایجاد شده در کشور، قصد توطئه علیه دین و ولایت و نظام اسلامی داشت که مردم با بصیرت و تیزبینی خود با راهپیمایی حماسه ای در ۹ دی در حمایت از اسلام و نظام و ولایت به قیام برخواستند. با توجه به اینکه کار دشمن همیشه دشمنی کردن و برای نابودی جامعه اسلامی همیشه توطئه گری می کند؛ از این رو لازم در برابر چنین دشمنانی ایستاد. راهکارهای مهم برای مقابله با دشمنان عبارتند از: بصیرت، صبر و تقوی، اتحاد و برادری، دوستى نكردن با بيگانگان‏، مبارزه فرهنگى به وسيله قرآن‏ و مجهز شدن به سلاح روز.

منابع

۱. نهج البلاغه، سید رضی (ره)

۲. المیزان، علامه طباطبایی (ره)، ترجمه محمدباقر موسوی.

۳. تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی.

۴. پيام امام امير المومنين عليه السلام، آیت الله مکارم شیرازی.

۵. نهج‌الفصاحه، ابوالقاسم پاینده.

۶. قاموس قرآن، علی اکبر قرشی.

۷. غررالحکم، عبدالواحد تمیمی آمدی.

۸. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی.

^[1]- قاموس قرآن، ج‏۱، ص: ۱۹۵.

^[2]- قاموس قرآن، ج ۵، ص ۲۸ / ج ۲، ص ۳۲۶/ ج۵، ص۱۹۹

[3]- یوسف/ ۱۰۹

[4]- ترجمه المیزان، ج ۱۱، ص ۳۷۸

[5]- نهج‌الفصاحه، ص۶۵۶، ح۲۳۷۳

[6]- غررالحکم، ۴۸۱

[7]- وسائل الشیعه، ج۱، ص۱۳

[8]- نهج البلاغه، خطبه ۱۷۳

[9]- پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج‏۶، ص: ۵۱۱

[10]- اعراف: ۲۰۱

[11]- آل عمران: ۱۲۰

[12]- آل عمران: ۱۰۳

[13]- تفسير نمونه، ج ۳، ص ۲۶

[14]- تفسير نمونه، ج ۳، ص ۲۹

[15]- آل عمران: ۱۱۸

[16]- تفسير نمونه، ج ۳، ص ۶۳

[17]- فرقان: ۵۲

[18]- تفسير نمونه، ج ۱۵، ص ۱۲۲- ۱۲۱

[19]- انفال: ۶۰

[20]- ترجمه تفسير الميزان، ج ۹، ص ۱۴۸- ۱۵۱

بسم الله الرحمن الرحیم

السلام علیک یا صاحب الزمان ارواحنا فداک

نقش دانشجوی انقلابی در عرصه جهاد تبیین

«در این جهادی که وجود دارد، در این جنگ بی‌امانی که وجود دارد بین اسلام و کفر، بین حق و باطل، بین روایت دروغ و حقیقت - این جنگی است بین اینها - ما در کجای این جبهه قرار داریم و حضور داریم؟»^[1]

«شما روایت کنید حقایق جامعه‌ی خودتان و کشور خودتان و انقلاب‌تان را. شما اگر روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند؛ شما اگر انقلاب را روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند؛ شما اگر حادثه‌ی دفاع مقدّس را روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند، هر جور دلش می‌خواهد؛ توجیه می‌کند، دروغ می‌گوید آن هم ۱۸۰ درجه خلاف واقع؛ جای ظالم و مظلوم را عوض می‌کند.»^[2]

«جهاد تبیین» اصطلاحی است که نخستین‌بار توسط مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در اردیبهشت‌ سال ۱۳۹۵ شمسی به‌کار رفت و سپس ایشان در آذر ماه ۱۴۰۰ به تبیین و بررسی آن پرداختند^[3] و در سخنرانی‌هایی که بعد از این تاریخ ایراد فرمودند نیز ابعاد و جهات مختلف این موضوع را تشریح نمودند.

در این نوشتار در صدد هستیم تا با بررسی روایی و بایستگی جهاد تبیین، به رابطه این مقوله با جایگاه «دانشجویی» و نقشی که این قشر می‌تواند در عرصه جهاد تبیین ایفا کند، بپردازیم.

۱.     بایستگی و رَوایی «جهاد تبیین»

مقام معظم رهبری به تصریح خودشان اصطلاح «جهاد تبیین» را از این بخش از وصیت‌نامه امام علی علیه‌السلام «اللَهَ اللَهَ فِی الجِهَادِ بِاَموَالِکُم وَ اَنفُسِکُم وَ اَلسِنَتِکُم فِی سَبِیلِ اللَه»^[4] به حَسَنین علیهماالسلام اخذ نموده^[5] و معتقدند که «جهاد به لسان» در کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام اشاره به همان معنایی دارد که اصطلاح «جهاد تبیین» بر آن دلالت می‌کند و بخش عمده تلاش‌های اهل بیت علیهم‌السلام در مسیر هدایت افراد نیز مصداق همین مبارزات لسانی و جهاد تبیین بوده و ذیل همین عنوان قابل تعریف است.^[6]

مقام معظم رهبری همچنین با استناد به بخشی از خطبه اول نهج البلاغه، انبیاء الهی را از بنیان‌گذاران «تبیین» خوانده و معتقد است که «تبیین» مهمترین وظیفه آنان بوده است.^[7] ایشان معتقد است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نیز با استفاده از همین مدل موفق شدند در میدان‌های نبرد و دعوت، جامعه‌ی اسلامی را به جلو حرکت دهند^[8] و یکی از مهم‌ترین خصوصیات حکومت امام علی علیه‌السلام نیز «تبیین حقایق اسلامی» بوده که در خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه تبلور یافته است.^[9]

ایشان جناب عمار یاسر در آوردگاه صفیّن^[10] و بازماندگان نهضت عاشورا خصوصا حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در کوفه و شام را از دیگر «الگوهای تبیینی در صدر اسلام» دانسته^[11] و فعالیت‌های ایشان را مصداق «جهاد تبیین» می‌داند.

نکته قابل توجه و حائز اهمیت در این زمینه آن است که دیدگاه رهبری درباره مسأله «جهاد تبیین» ـ مانند تقریبا تمامی دیدگاه‌های دیگر ایشان در عرصه‌های مختلف ـ ریشه‌ای قرآنی داشته و در بیانات خود ایشان به این ریشه‌ها اشاره و بلکه تصریح شده است. ایشان در موضعی با استناد به آیه شریفه «اَلَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ اَحَداً اِلاَّ اللّهَ‌»^[12] تأکید می‌کند که مهم‌ترین وظیفه هر انسان آگاهی در جامعه تبیین و تبلیغ حقیقت است^[13] و در موضع دیگری با استناد به آیه شریفه «وَإِذَ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلاَ تَكْتُمُونَهُ»^[14] استدلال می‌کند که تبلیغ و تبیین به معنای «دستگیری از دل‌ها و ذهن‌ها و انسان‌هایی که دچار عدم علم، شک و جهالت‌ند»، وظیفه‌ای است که خدا بر عهده انبیاء، عالمان، متفکّران و مصلحان گذارده است^[15] و در جای دیگر با استناد به آیه شریفه «فَاِنَّما عَلَیْکَ الْبَلاغُ»^[16] تبیین را اساس و بن‌مایه تفکر اسلامی و ملاک تمایز آن از تفکر غیراسلامی می‌داند و معتقد است که در حرکت‌های اصلاحی و اجتماعی ما با ذهن‌ها و دل‌ها مواجه هستیم و تا دل‌ها قانع نشود، بدن‌ها راه نمی‌افتد.^[17]

بر این اساس، این ادعا که «تبیین» به عنوان یک وظیفه دینی و تکلیف قرآنی بر ذمه هر مسلمان بصیر و بیدار و دغدغه‌مند و اصلاح‌گری قرار دارد، ادعایی قرآنی و معتضد به آیات و روایات متعدد است و انبیاء و اولیاء الهی و اهل بیت علیهم‌السلام در رأس همه مصلحان اجتماعی، سردمداران نهضت تبیین در طول تاریخ بوده‌اند.

ضمناً معرفی «تبیین» به عنوان نوعی جهاد اشاره به این مطلب دارد که از دیدگاه مقام معظم رهبری عرصه تبیین عرصه مبارزه و میدان نبرد است که این نگاه نیز کاملا منطقی و مطابق با واقعیات است. چرا که از دیدگاه توحیدی، تاریخ حیات بشری تماماً میدان مبارزه حق با باطل و جنود الهی با لشکریان ابلیس است و انسان موحد و جامعه ایمانی تا لحظه مرگ خود را در میدان مبارزه می‌بینند و تمامی رفتارهای خود را مصداقی از جهاد می‌بینند. خصوصا در عرصه «تبیین» این نبرد و درگیری شدیدتر و جدی‌تر است و یکی از شیوه‌های اساسی ابلیس و لشکریانش تلبیس حق و آمیختن حق و باطل با یکدیگر به منظور ایجاد انحراف و خطای شناختی در آدمیان است.

خصوصا در دنیای امروز، گسترش روز افزون اینترنت و توسعه شتابان شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جمعی که در بستر تلفن همراه به راحتی و به صورت گسترده در دسترس همگان قرار گرفته‌اند و بخش قابل توجهی از محتوای آنها مبتنی بر تکنیک‌ها و ترفندهای کنترل و مدیریت ذهن هستند، انسان مدرن را در احاطه و چنبره اینترنت و شبکه‌های اجتماعی قرار داده و ذهن انسانی را به میدانی وسیع برای نوع جدیدی از جنگ و مبارزه مبدل ساخته که از آن به «جنگ شناختی» تعبیر می‌شود و پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین نوع جنگ در طول تاریخ بشری است.

لذا اصطلاح «جهاد تبیین» اصطلاحی متقن و حکیمانه است که از پشتوانه منطقی و عقلانی و وحیانی برخوردار بوده و بایستگی پرداختن به آن معتضد به دلائل متعدد عقلی و دینی است.

خصوصا در مورد کشور عزیزمان ایران این مسأله اهمیتی دوچندان دارد. چرا که فضای رسانه‌ای ناظر به کشور و مردم ما عرصه تاخت و تاز مضاعف لشکریان جنگ شناختی است و هجم آتشی که در این میدان نبرد از طرف دشمن متوجه ملت ماست، بسیار عظیم است و چه بسا بتوان ادعا کرد که هیچ هدفی در دنیا مانند ایران و ایرانی مورد هجمه تحریف رسانه‌ای نیست.

در کل جهان ۳۰۰ ماهواره تلویزیونی فعال‌اند که از این تعداد ۱۱۶ ماهواره فضای ایران اسلامی را پوشش می‌دهند. شبکه‌های فارسی زبان که فقط برای فارسی زبانان و خصوصا ایرانیان برنامه تولید و پخش می‌کنند، رقمی بیش از ۳۰۰ کانال را تشکیل می‌دهند. به راستی این همه شبکه‌ فارسی زبان در جهان به چه کاری مشغول‌اند و هدف‌شان چیست؟! و عجیب‌تر آن که در بین این شبکه‌ها، تمامی آنهایی که به صورت مستمر و نظام‌مند برای ایرانیان برنامه تولید و پخش می‌کنند، به دولت‌هایی غیر از نظام جمهوری اسلامی و بلکه دولت‌هایی که دشمن خونی این نظام و مردمان این مرز و بوم می‌باشند، وابسته هستند. دولت‌هایی که برای تماشای تلویزیون از مردم خود پول می‌گیرند و در صورت پرداخت نکردن آنان را جریمه می‌کنند؛ اما با هزینه‌های هنگفت به زبان فارسی و برای ایرانیان برنامه تهیه و پخش می‌کنند!!!

لذا اگر بگوییم وضعیت کشور ما در عرصه جنگ شناختی و رسانه‌ای منحصر به فرد است و مشابهی در هیچ جای دیگر عالم ندارد، ادعای گزافی نیست و این مسأله ضرورت جهاد تبیین در کشور ما را دوچندان می‌سازد.

۲.     نقش دانشجویان در عرصه جهاد تبیین

قشر دانشجو در تمام جوامع و در همه حرکت‌های اجتماعی ـ چه حرکت‌های صحیح و چه حتی حرکت‌های غلط و ناصحیح ـ جزء اقشار پیشرو و پیشران جامعه است که اولاً در خط مقدم میدان مبارزات اجتماعی و مقدم بر دیگر اقشار حرکت می‌کند و ثانیاً ـ و علاوه بر این که نقش پیشرو دارد ـ پیشران هم هست؛ یعنی نقش هدایت‌گری و خط‌دهی به دیگر اقشار و گروه‌ها را نیز ایفا می‌کند. علت این که قشر دانشجو چنین نقشی را در حرکت‌های اجتماعی دارا است، ماهیت دانشجویی است. «دانشجو» یعنی انسانی که به دنبال کسب دانش و آگاهی است؛ حقیقت‌جو و حقیقت‌طلب است؛ دغدغه آگاهی و معرفت به حقیقت و واقعیت را دارد. طبیعتا چنین انسانی نگاهش فقط به خودش معطوف نمی‌شود و از جامعه و وظیفه‌ای که در قبال آن دارد، غافل نمی‌شود. چون وجود جامعه و وظیفه‌ای که هر یک از آحاد جامعه نسبت به دیگر افراد و کلیت جامعه دارند و نقشی که وضعیت جامعه در سعادت و شقاوت تک‌تک اعضایش و از جمله خود او دارد، بخشی غیرقابل انکار از همان حقیقت و واقعیتی است که انسان دغدغه‌مند به دنبال آن است.

از سوی دیگر قشر دانشجو عمدتاً در سنین جوانی به سر می‌برند. یعنی سنی که انسان بیشترین انرژی و توان و شور و نشاط و هیجان را دارا است. دانشجو از یک سو از خامی و ناپختگی کودکی و نوجوانی به در آمده و از سوی دیگر هنوز گرفتار مشغولیت‌های متعدد زندگی و دغدغه‌های بزرگ‌سالی و میان‌سالی نگردیده است. به همین دلیل نیرومندترین و فعال‌ترین قشر جامعه در حرکت و تلاش و ایجاد تغییر و تحول است.

این پتانسیل و این ماهیت باعث می‌شود تا دانشجو در تمام تحولات و حرکت‌های اجتماعی نقشی پیشرو و پیشران داشته باشد و چه بسا بتوان گفت که بعد از سیاست‌مداران و مردان دین، دانشجویان و دانشگاهیان اثرگذارترین گروه‌ها در تحولات اجتماعی هستند و عرصه «جهاد تبیین» نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست.

بر اساس همین منطق است که مقام معظم رهبری در اوج فتنه‌ی ۸۸ و انقلاب رنگی دشمنان علیه ملت ایران، دانشجویان را «افسران جبهه مقابله با جنگ نرم» خواندند و بار سنگین مسئولیت جهاد تبیین را به صورت جدی متوجه ایشان دانستند.^[18]

اما در مورد «جهاد تبیین» و ارتباط آن با قشر دانشجو به طور خاص چند نکته وجود دارد که مستلزم توجه جدی است. نکته اول این که ـ همان گونه که در سطور قبل توضیح دادیم ـ جهاد تبیین یک وظیفه شرعی و الهی است که خدای تعالی آن را متوجه تک‌تک افراد و خصوصا خواص جامعه فرموده است. لذا ورود در عرصه جهاد تبیین برای دانشجو که قطعا یکی از خاص‌ترین اقشار جامعه است، وظیفه‌ای الهی است که تلاش برای اداء آن پاداش الهی و کوتاهی در برابر آن نیز عقاب و وبال به همراه خواهد داشت.

نکته دوم این که مجاهد عرصه تبیین باید اول خودش آگاه به حقائق و بصیر به واقعیات باشد تا در مرحله بعد بتواند برای دیگران روشنگری کند و ـ همان طور که در بالا اشاره کردیم ـ این دقیقا همان چیزی است که ماهیت دانشجویی اقتضاء آن را دارد؛ یعنی روحیه حقیقت‌جویی و حقیقت‌طلبی داشتن و دغدغه آگاهی و معرفت به واقعیت و حقیقت را در ذهن پروراندن و برای رسیدن به این مقصود تلاش کردن. این مسأله‌ای است که ضرورت ایفاء نقش فعال در عرصه جهاد تبیین را برای دانشجو دوچندان می‌کند. یعنی اگر دانشجو بر اساس ماهیت و اقتضائات وجودی‌اش در تمام حرکت‌های اجتماعی نقش پیشرو و پیشران دارد، در عرصه جهاد تبیین به طریق اولی باید چنین نقشی را ایفا کند.

حتی امروز که آسیب‌هایی مانند مدرک‌گرایی گریبان‌گیر نظام آموزش عالی و بلای جان دانشجو شده است و فضای دانشجویی و دانشگاه‌های ما از آن چه که بایسته است فاصله زیادی دارد، باز هم نمی‌توان پذیرفت که کسی عنوان دانشجو را بر خودش اطلاق کند، اما نسبت به واقعیتی که در جامعه‌اش می‌گذرد و وظیفه‌ای که نسبت به جامعه و حقایق جاری آن دارد بی‌تفاوت باشد.

بی‌عملی و بی‌تفاوتی در عرصه جهاد تبیین علاوه بر این که غفلت از وظیفه شرعی است، در تعارض آشکار با ماهیت دانشجویی نیز هست. نمی‌شود بر کسی نام دانشجو نهاد و او نسبت به واقعیات جامعه و ایفاء نقش بیدارگری برای سایر آحاد جامعه نسبت به این واقعیت‌ها بی‌تفاوت باشد.

این همان حقیقتی است که در کلام شریف نبوی صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نسبت به عموم جامعه به آن اشاره شده است و با توجه به توضیحی که گذشت، قشر دانشجو مخاطب مؤکد و خاص این حقیقت است؛ آنجا که می‌فرماید: «کلکمْ راعٍ وَ کلکمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِیتِهِ»^[19] که به تعبیر شریف آیت‌الله بهجت اعلی‌الله‌مقامه‌الشریف، معنای این عبارت آن است که «هر کدام از افراد جامعه مسئول هستند و درباره افرادی که به سخن آنان گوش می‌دهند بازخواست خواهند شد» و از این کلام این گونه استفاده می‌شود که هر کدام از اهل ایمان در رابطه با آن چه می‌داند، اگر چه یک کلمه باشد، باید مُعلم دیگران باشد، یعنی به اهلش برساند و تبلیغ کند و از نااهل احتراز و کتمان نماید و نسبت به کلمه‌ای که نمی‌داند مُتَعَلم باشد.^[20]

حتی اگر کسی در جایگاه دانشجویی بگوید: «من نه به لحاظ دینی و نه انسانی و نه جایگاه اجتماعی‌ام هیچ دغدغه‌ای نسبت به جامعه ندارم و نه شرعا و نه از بُعد اخلاقی و نه انسانی و نه بر اساس جایگاه اجتماعی وظیفه‌ای برای خودم نسبت به جامعه و روشنگری نسبت به حقایق و ایفا نقش پیشرو و پیشران در تحولات اجتماعی قائل نیستم!» حتی چنین کسی به حکم عقلِ خودش بایستی برای سعادت خودش به دنبال کشف حقایق و واقعیت‌های جامعه باشد.

به عنوان نمونه به یکی از مسائلی که در این عرصه مطرح است اشاره می‌کنیم. امروزه این واقعیتی غیرقابل انکار است که بخش قابل توجهی از کسانی که در عرصه آموزش عالی ـ اعم از استاد و دانشجو ـ مشغول فعالیت هستند، نگاه‌شان به مسائل این گونه است که در کشوری زندگی می‌کنند که به لحاظ علم و فن‌آوری و مؤلفه‌های سلامت اجتماعی و رفاه عمومی کشوری عقب‌افتاده است و مردمانش نسبت به بخش قابل توجهی از مردم دنیا که در کشورهای پیشرفته زندگی می‌کنند، از بهره بسیار کمتری در این زمینه‌ها برخوردار هستند. این دسته از افراد خود را انسان‌های بیچاره‌ای می‌دانند که در اقلیمی از اقلیم‌های جهنم زمینی گرفتار شده‌اند و وضعیت سرزمین خود را هم‌طراز کشورهای عقب‌مانده و فقیر و بیچاره دنیا می‌انگارند و در مقابل عده دیگری از مردم دنیا ـ عموما ساکنان اروپا و آمریکا و بخشی از آسیای میانه و شرق و جنوب شرق ـ را انسان‌های خوشبختی می‌انگارند که در بهشت‌های زمینی ساکن‌اند. نتیجه این نگاه آن است که آمال و آرزوی بخش قابل توجهی از این افراد، جلای وطن و هجرت به اقلیم‌های بهشتی زمین و دستیابی به یک زندگی مرفّه در کشورهای به اصطلاح پیشرفته دنیاست.

در مقابل عده قابل توجهی معتقدند که این تصوری واهی است که تنها در ذهنیت عده‌ای افراد جاهل و بازی خورده وجود دارد و علت وجود این تصور هم چیزی جز جنگ شناختی و تحریف رسانه‌ای نیست و واقعیت، هم در مورد کشور خودمان و هم بقیه دنیا چیز دیگری است. امروزه این حقیقت کاملا آشکار شده است که رسانه این ظرفیت و قابلیت را دارد که از هر مقوله‌ای تصویری را به مخاطب خود ارائه کند که صاحب رسانه آن را می‌پسندد. امروزه ذهن‌ها و قلب‌ها و نوع تفکر و سلیقه و خواست و بینش عموم مردم به دست کسانی است که صاحب رسانه‌اند و قدرت رسانه‌ای دارند. اگر این مطلب برای برخی از اقشار جامعه روشن نباشد، برای قشر دانشجو بایستی کاملا روشن باشد و نمی‌توان پذیرفت که کسی در جایگاه دانشجویی نسبت به این مسأله غافل یا جاهل باشد.

حال با توجه به این مسأله سوال این است که واقعیت امر در این زمینه در رابطه با کشور ما و سایر کشورهای دنیا چیست؟ آیا واقعیت همین است که گفته شد و کشور ما کشوری عقب‌مانده و فقیر و مردمان ما مردمانی محروم و بیچاره‌اند و کشورهای غربی کشورهایی آباد و پیشرفته و مردمانش انسان‌هایی خوشبخت و برخوردار از مواهب مادی هستند یا حقیقت چیز دیگری است؟!

اکنون بحث ما درباره پاسخ این سوال نیست و ما در صدد بررسی این مسأله نیستیم. اما واقعیت هر چه که باشد، نکته‌ای در این میان وجود دارد که بسیار حائز اهمیت است و آن این که تنها بخشی از گروه اول امکان مهاجرت به سایر نقاط دنیا برایشان فراهم می‌شود و بیشتر این افراد مجبورند تا آخر عمر در همین سرزمین باقی بمانند. بر اساس شواهد و قرائن متعدد و از جمله اقرار و اعتراف خود مهاجران و کلیپ‌هایی که به وفور در شبکه‌های اینترنتی از این اعترافات رد و بدل می‌شوند و تحقیقات متعددی که ناظر به پدیده مهاجرت انجام شده و فیلم‌های مستندی که مبتنی بر این تحقیقات تدوین شده‌اند^[21] ـ از آن گروه قلیلی که مهاجرت می‌کنند نیز تنها عده کمی ـ که نخبگان علمی هستند ـ به موفقیت و رفاه مطلوب دست پیدا می‌کنند و مابقی این افراد به یک زندگی معمولی اکتفاء می‌کنند و بلکه شرایط برای بسیاری از ایشان به مراتب از کشور خودمان سخت‌تر می‌شود. به عبارت دیگر، عموم این افراد با یک تصور ذهنی و آرزوی دست‌یابی به یک زندگی مرفه رنج مهاجرت را با همه سختی‌هایش به جان می‌خرند و در آخر با واقعیتی متفاوت با تصور و آمال و آرزوهایشان مواجه می‌شوند و دچار سرخوردگی می‌شوند. مگر کسانی که تحت تأثیر ارزش‌ها و سبک زندگی غربی کاملا مسخ شده باشند و آن قدر توسط رسانه تخدیر شده باشند که حتی پس از لمس واقعیت، باز هم در توهم خودشان باقی بمانند و دلخوش به این باشند که به بهشت موهوم و خیالی‌شان دست پیدا کرده‌اند و از هوای بهشتی تنفس می‌کنند.

آن گروهی هم که امکان مهاجرت برایشان فراهم نمی‌شود، چون خود را در جهنم زمینی زندانی می‌دانند، هیچ احساس تعلقی به سرزمین‌شان در خود نمی‌یابند و به هر میزان از رفاه و مواهب مادی هم که در این سرزمین دست پیدا کنند، باز هم احساس بدبختی و عقب‌ماندگی داشته و با یأس و ناامیدی و روزمرگی به زندگی خود ادامه می‌دهند و دائما در صدد فرصتی برای فرار از این وضعیت هستند که ضرر این حالت ـ که از آن به «میل به مهاجرت» تعبیر می‌شود ـ برای شخص و جامعه کمتر از خود مهاجرت نیست.

 حال با توجه به این مسأله و نیز با توجه به رواج جنگ شناختی در همه دنیا و جنایتی که ابزار رسانه می‌تواند در عرصه قلب و تحریف واقعیت انجام دهد و خصوصا شرایط خاصی که کشور ما در عرصه جنگ شناختی دارد ـ و در سطور بالا به آن اشاره کردیم ـ بر هیچ انسان عاقلی پوشیده نیست که تحقیق و بررسی و واکاوی واقعیت در مورد وضعیت عمومی کشور خودمان و مابقی کشورهای دنیا از نظر اقتصادی و سیاسی و وضعیت رفاه عمومی و سلامت اجتماعی و آزادی‌های مدنی و ... از ضروری‌ترین مسائل زندگی تک‌تک ما ایرانیان است که غفلت از آن حتی با صرف نظر از اعتقادات دینی و عِرق ملی و حس وطن‌دوستی و وظیفه انسانی و اجتماعی، آثار زیانبار عظیمی را برای خود فرد و سعادت و خوشبختی آینده او در پی دارد. این واقعیتی بسیار اساسی و مهم است که قابل انکار نیست و جز کم‌خردان نسبت به آن تردید نمی‌کنند.

هر انسان خردمندی باید بررسی کند که کدام قرائت در مورد مسائلی که در این نوشته مطرح شد، درست است؟ آیا کشور ما کشوری عقب‌مانده است و وضعیت معیشتی و رفاهی در کشور ما آن گونه که رسانه‌های معاند می‌گویند، اسف‌ناک و دارای فاصله‌ای بسیار با کشورهای پیشرفته است یا این که وضعیت اگر چه مطلوب نیست، اما واقعیت آن گونه که رسانه القاء می‌کند نیست و ما از یک سو پیشرفت‌ها و جهش‌های بسیار عظیمی در برخی عرصه‌ها داریم که بعضا در دنیا منحصر به فرد یا نادر هستند و از سوی دیگر تصویری که از دنیای غرب و کشورهای پیشرفته ارائه می‌شود، تصویری غیرواقعی است و سطح رفاه و معیشت در کشور عزیزمان اگر چه مطلوب نیست، اما فاصله چندان معناداری با کشورهای غربی و پیشرفته ندارد و حتی در برخی جهات، از بسیاری از آنها بهتر و قابل قبول‌تر است. همچنین باید بررسی کند که ادعایی که در مورد مهاجرین و وضعیت معیشتی آنها در کشورهای مقصد گفته شد با واقعیت مطابقت دارد یا ادعای گزافی است؟ آیا درِ باغ سبزی که رسانه از مهاجرت به غرب به مخاطبین ایرانی خود نشان می‌دهد سرابی خیالی و توخالی است یا واقعی است و اکثر قریب به اتفاق مهاجرین از خوشبختی و سعادت بیشتری نسبت به وضعیت‌شان در کشور خودشان برخوردار هستند. اینها مسائل مهمی است که حتی خودخواه‌ترین و بی‌مسئولیت‌ترین افراد جامعه هم اگر نسبت به سعادت و خوشبختی فردی خودشان دغدغه دارند، باید به آن بپردازند.

این تنها یک مسأله از ده‌ها مسأله‌ای است که در عرصه جنگ شناختی مطرح است. مقوله فساد اداری و اقتصادی کشورمان نیز به همین منوال میدان جولان رسانه‌ای و رد و بدل شدن آتش جنگ شناختی است. امنیت جنسی در ایران و مقایسه آن با غرب و ارتباطش با مسأله حجاب، آزادی‌های مدنی، مردم‌سالاری، امنیت نظامی، پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی، وضعیت درمان، مؤلفه‌های سلامت اجتماعی، امنیت اقتصادی، وضعیت آموزشی، مسائل مرتبط با رهبری نظام و ... همه و همه مسائلی هستند که در عرصه جنگ شناختی مطرح‌اند و قرائت‌های متعددی در مورد آنها در فضای رسانه‌ای وجود دارد که به هر حال یک طرف دعوا دروغ می‌گوید و مهمل می‌بافد. اگر عموم جامعه در این زمینه‌ها از کم‌سوادی و غفلت و جهالت رنج ببرند، یکی از اقشاری که این جهالت از او پذیرفته نیست، قشر دانشگاهی است. اگر قرار باشد دانشگاهیان نیز در این عرصه فریب بخورند، پس چه کسی قرار است عاقلانه زندگی کرده و آگاهانه عمل کند؟! چه کسی قرار است جامعه را بیدار کند و افراد را از خواب غفلت به در آورد؟!

مضافا به این که دانشجویان جزء مؤثرترین اقشار جامعه در عرصه اقتصاد و فن‌آوری و علم و دانش و فرهنگ و تمام ابعاد حیات اجتماعی هستند. مدیران ارشد و میانی و نیروهای اجرایی و بدنه حاکمیت را عمدتا همین افراد یا تشکیل می‌دهند یا در آینده نزدیک تشکیل خواهند داد و به صورت طبیعی اینها هستند که زمام عمده امور کشور را به دست خواهند گرفت. حال تصور کنید که این افراد، خودشان گرفتار فریب شده باشند و جنگ شناختی آنها را به انحراف فکری عقیدتی کشانده باشد؛ چه بر سر کشوری که نیروی نخبه آن به چنین بلیه‌ای دچار شده است، خواهد آمد و کجا چنین جامعه‌ای می‌تواند امید به پیشرفت و تعالی و قدم برداشتن به سوی آرمان‌ها را داشته باشد.

جناب حجت الاسلام دکتر راجی در یکی از سخنرانی‌های خود جریان عجیبی را نقل می‌کردند که مایه حیرت و تأسف انسان می‌شود. ایشان نقل می‌کرد که در جریان مرگ مرحومه «مهسا امینی» و اغتشاشاتی که با اسم رمز «زن، زندگی، آزادی» در ایران شکل گرفت، برای ایراد سخنرانی به یکی از دانشگاه‌های کشور رفته بودم. بعد از اتمام سخنانم یکی از دانشجویان نزد من آمد و گفت: «من تا قبل از این به رهبری انقلاب ارادت داشتم و قلبا ایشان را دوست داشتم. اما از زمانی که فهمیده‌ام که قلب مهسا امینی را بعد از مرگش به رهبر انقلاب پیوند زده‌اند، به شدت از ایشان متنفر شده‌ام.» حجت الاسلام راجی می‌گفتند: «من مردد بودم که به این به اصطلاح دانشجو چه جوابی باید بدهم! به او گفتم: «اصلا بگذار یک مطلب مهمی را به تو بگویم. هیچ می‌دانی از دهه شصت و در جریان اعدام منافقین، هر کدام از اعدامی‌ها که عضوی از اعضاء بدنش مفید بود، آن عضو را قبل یا بعد از اعدام از بدنش خارج می‌کردند و به بدن مقام معظم رهبری پیوند می‌زدند؟! هیچ می‌دانی که بعد از آن تاریخ هم هر کدام از دشمنان نظام که اعدام می‌شوند، اگر عضو به درد بخوری داشته باشد، آن عضو را از بدنش خارج می‌کنند و به رهبری پیوند می‌زنند؟!» آخر چگونه می‌توان به جوانی که در این سطح تحلیل از قرار دارد، نام «دانشجو» نهاد و زمام کوچکترین امور مملکت را به عنوان یک متخصص به دست او سپرد؟!

بر همین اساس است که مقام معظم رهبری تا این حد به جایگاه دانشجویی و قشر دانشجو اهتمام ورزیده و بر بصیرت و دانش‌افزایی این قشر تأکید نموده و در تمامی دیدارهای خود با ایشان، بر نقش ویژه آنان در تحولات اجتماعی و وظیفه سنگین‌شان در این عرصه تأکید می‌ورزند.

امید که همه ما به مدد و فضل الهی اولاً بصیرت نسبت به وظایف شرعی و عقلانی و انسانی خود را به دست آوریم و ثانیا همت و احساس مسئولیت لازم برای اداء این وظایف را نیز واجد شویم و با اداء وظیفه قدمی در راستای تعجیل در امر فرج مولای عزیزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف برداریم و در قیامت نیز سرافراز و مسرور، از مواهب این اداء وظیفه بهره‌مند گردیم.

۳.     فهرست منابع

خامنه‌ای، سیدعلی، انتخاب صالحان، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی، ۱۳۹۷ش.

خامنه‌ای، سیدعلی، آفتاب در مصاف، ۱۳۹۲ش،

رخشاد، محمدحسین، در محضر بهجت، قم، نشر سماء، ۱۴۰۰ش.

شريف الرضي، محمد بن حسين‏، نهج البلاغه (للصبحي صالح)، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار إحياء التراث العربي‏، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

^[1]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۰/۱۱/۰۳.

^[2]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار پرستاران و خانواده شهدای سلامت، ۱۴۰۰/۰۹/۲۱.

^[3]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار پرستاران و خانواده شهدای سلامت، ۱۴۰۰/۰۹/۲۱.

^[4]- شريف الرضي، محمد بن حسين‏، نهج البلاغه، نامه۴۷، ص۴۲۲.

^[5]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، ۱۴۰۰/۱۲/۱۹.

^[6]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۰/۱۱/۰۳.

^[7]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، ۱۳۹۵/۰۲/۱۶.

^[8]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۳۷۰/۰۷/۰۵.

^[9]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت عید غدیر، ۱۳۹۵/۰۶/۳۰.

^[10]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار مردم قم در سالگرد قیام نوزده دی، ۱۳۸۸/۱۰/۱۹.

^[11]- خامنه‌ای، سیدعلی، آفتاب در مصاف، ۱۳۹۲ش، ص۲۷۲؛ همو، بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم، ۱۳۶۸/۰۶/۲۹.

^[12]- «کسانی که پیام‌های خدا را ابلاغ می‌کنند و از او می‌ترسند و از هیچ کس جز خدا بیم ندارند» (احزاب/ ۳۹)

^[13]- خامنه‌ای، سیدعلی، انتخاب صالحان، ص ۳۷۹؛ همو، بیانات در دیدار جمعی از شعرا، ۱۳۸۸/۰۶/۱۴.

^[14]- «و (به یاد آورید) هنگامی را که خدا از کسانی که کتاب (آسمانی) به آنها داده شده، پیمان گرفت که حتماً باید آن را برای مردم آشکار سازید و کتمان نکنید!» (آل‌عمران/ ۱۸۷)

^[15]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار جمعی از روحانیون، ۱۳۷۷/۰۲/۰۲.

^[16]- «[ای پیامبر] تنها وظیفه تو رساندن پیام است» (رعد/ ۴۰)

^[17]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار جمعى از دانشجویان، ۱۲/۰۴/ ۱۳۹۵.

^[18]- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۳۸۸/۰۶/۰۴. البته این عنوان تنها به دانشجویان منحصر نماند و در سال ۹۲ در دیدار به مناسبت ۱۳ آبان، دانش‌آموزان انقلابی کشور نیز از سوی رهبر معظم انقلاب به این نشان مفتخر شدند. (خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار دانش‌آموزی، ۱۳۹۲/۰۸/۱۳)

^[19]- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۸.

^[20]- رخشاد، محمدحسین، در محضر بهجت، ج ۲، ص ۶۸.

^[21]- از جمله این فیلم‌های مستند می‌توان به مستند «میراث آلبرتا 1 و 2و 3»، مستند «زمزمه‌های گمشده در دوردست»، مستند «آماده به خدمت»، مستند «مهاجران حرف آخر» و مستند «ناتمامی» اشاره کرد.